De rol van de spiegelneuronen

Telkens als ik ouders ‘terug geef’ wat en hoe hun kinderen hen spiegelen, zijn ze verbaasd, verrast, verwonderd. Een kindertolk is daarom eigenlijk een soort van spiegoloog. Maar hoe kan het dan dat onze kinderen ons spiegelen en hoe werkt dat?

Emoties en handelingen van anderen zijn ongelooflijk besmettelijk. Als we iemand zien lachen of huilen, als iemand ergens van walgt, als iemand pijn heeft, dan voelen wij die emotie ook. En als we een schaatser op het ijs zien schaatsen, bewegen we onbewust met hem mee om hem harder te laten rijden, zodat hij wereldkampioen wordt. Het lijkt erop dat we het vermogen hebben om te voelen wat anderen voelen. Wat gebeurt er in de hersenen om dit te laten gebeuren? Het antwoord is dat de spiegelneuronen aan het werk zijn. Dat zijn zenuwcellen die worden geactiveerd als we een handeling verrichten of als we iemand anders een handeling zien verrichten. De mensen die ons het meest dierbaar zijn, spiegelen ons en vooral onze kinderen zijn er heel goed in.

Het is pas in de jaren negentig van de vorige eeuw dat de werking van de spiegelneuronen in ons brein werden ontdekt. Een groep neurowetenschappers, geregisseerd door Giacomo Rizzolatti van de Universiteit van Parma (Italië), ontdekte in 1992 iets verrassends: honderd groepen neuronen in de hersenen bij apen werden niet alleen geactiveerd als de aap iets aan het doen was, maar ook als de aap een andere aap diezelfde actie zag doen. Daarna volgden vele onderzoeken, ook bij mensen die bewezen dat wij op elkaar reageren. Op handelingen, maar óók op emoties van anderen.

De werking en betekenis van spiegelneuronen

Rizzolati: “Spiegelneuronen stellen je in staat om de acties van anderen te begrijpen, je in een ander in te leven. Als ik zie dat je pijn lijdt, dan wordt bij mij hetzelfde hersengebied actief als bij jou. Ik wéét dat jij pijn hebt, niet op een verstandelijke manier maar automatisch en vanzelfsprekend. Op dat moment vormen wij een soort eenheid, de spiegelneuronen leggen een verbinding, omdat we hetzelfde programma afspelen in de motorische cortex.”

In de hersenen hebben we verschillende hersenstructuren die het mogelijk maken om de emotionele toestand van de persoon tegenover ons in onszelf te spiegelen. Dit gebeurt automatisch. Er zijn prachtige experimenten gedaan die hebben aangetoond dat des te sterker een relatie is tussen twee individuen, des te meer ze elkaar spiegelen.

We zijn allemaal sociale wezens. Dat wil zeggen dat we sterk afhankelijk zijn van anderen om te overleven, en ook voortdurend naar die anderen kijken en beïnvloed worden door hen. Zo spiegelt een baby de gevoelens en de reacties van de moeder. 

De baby is de helderste spiegel!

 Als er iets in de omgeving is wat de baby nog niet herkent, omdat het daarvoor nog geen aangeleerd gedrag heeft opgeslagen, oriënteert het zich op de moeder en neemt haar reactie over. Alle emoties van de moeder komen ongefilterd binnen bij de baby. Deze ervaringen op heel jonge leeftijd zijn enorm belangrijk en vormend.

Het is gemakkelijk te begrijpen dat ouders hun emotionele toestand aan kinderen doorgeven door tonus (algemene lichaamsspanning), gebaren en houding, ook als er over bepaalde dingen zoals emotionele ervaringen niet wordt gesproken. Hun gevoelens sijpelen door naar hun kinderen, door momenten van stilte, gezichtsuitdrukkingen, gebaren, zelfs door dat wat niet gezegd wordt. Ouders geven zo door hoe zij het leven ervaren en wat voor hen van waarde is. Dankzij hun spiegelneuronen komt alles wat de ouders voelen, doen en denken bij het kind aan. Het kind wordt hierdoor gevormd.

Ook vóór de geboorte is er al sprake van beïnvloeding. Het kindje in wording voelt wat de moeder voelt. De zwangere vrouw spiegelt haar man, de vader van haar kind. Als hij zich bijvoorbeeld ergert op het werk, dan hoeft hij er niet over te praten, de vrouw spiegelt het automatisch. Dat betekent dat via de omweg van de spiegelneuronen, het kind ook meevoelt met dat wat de vader voelt. De moeder spiegelt het immers en zo krijgt het kind dat ook mee: het kind voelt de emoties van de moeder terwijl ze haar partner weerspiegelt.

Deze manier waarop de herinneringen aan dramatische gebeurtenissen in de familie blijven bestaan, namelijk via de spiegel-neuronen, wordt ook wel tonisch-emotionele communicatie genoemd (Dr. Jean Lerminiaux).

Waarom spiegelen kinderen ons?

Kinderen zijn van nature goed in het gebruiken van hun spiegelneuronen. Waarom? Omdat het ze helpt om te overleven! Omdat ze daarmee ervoor kunnen zorgen dat mensen hen lief vinden en voor ze zorgen. 

Maar de werking van de spiegelneuronen moet nog wel verfijnd worden. En daar heeft het kind volwassenen bij nodig. Spiegelneuronen zijn bij de geboorte al aangelegd, maar ontwikkelen zich in het contact met de ander. Belangrijk daarbij is dat kinderen door het zenuwstelsel van de ander leren om zelf met emoties om te gaan. Door rust op te pikken, leert het kind wat rust is. Door blijheid op te pikken leert, het wat blijheid is. En als het zelf onrustig is, kan het als het ware even bij jou als volwassene wat kalmte lenen. Op den duur zal het kind daarmee leren om zijn eigen zenuwstelsel te reguleren. Om zelf kalm te worden in tijden van woelige baren. Sommige kinderen hebben het harder nodig dan andere om steeds weer bij volwassenen te tanken. Via het zenuwstelsel van een ouder, een juf of een therapeut als het ware weer even herinnerd te worden aan hoe ze zelf van binnen weer rustig, blij of tevreden kunnen worden.

Stemming werkt besmettelijk, het kind kan nog niet goed onderscheid maken tussen jouw vrolijkheid en die van hem en zal dat wat hij met zijn spiegelneuronen oppakt, ervaren als het zijne. Hoe cool is dat! Dus als jij versterkende emoties ervaart, zal dat het kind versterken! Dat kun je proactief inzetten (in welke stemming ben ik graag, en hoe mooi  is het dat mijn/een kind dat oppikt?). Maar ook reactief: wat heeft mijn/dit kind nodig nu het bijvoorbeeld boos, verdrietig of onmachtig is? Op die manier kun je het kind weer bij gevoelens van vertrouwen, rust, lef, kracht etc. brengen. 

Je geeft het goede voorbeeld. Je leent als het ware je zenuwstelsel uit.

Het kind is te boos om nog bij het gevoel van blijdschap of tevredenheid te kunnen komen. Omdat jij dat wel kunt, kan je kind meeliften en daarmee zijn zenuwstelsel kalmeren. En met een gekalmeerd zenuwstelsel kan een kind weer leren, contact maken, uitreiken, dingen onthouden, spelen etc.

Kies wel een stemming die echt past bij het kind op dat moment en niet de stemming die jij handig vindt. Want een van nature energiek, opgewekt, ondernemend kind proberen beschouwend en teruggetrokken te laten worden omdat dat jou beter uitkomt, is manipuleren en niet leren. Je moet je zenuwstelsel niet opdringen, maar ter beschikking stellen of uitlenen. Wees wat dat betreft eerlijk naar je kind en jezelf.

Hoe zit het met autistische kinderen?

Symptomen van autisme zijn onder meer een vertraging in de taal en moeite met het herkennen van emoties. Autisten zijn minder goed in staat om verschillende emoties waar te nemen, inclusief hun eigen emoties. Dit zijn functies die de spiegelneuronen normaliter verzorgen.

Spiegelneuronen zijn ook belangrijk bij het plannen van onze acties en het begrijpen van de bedoelingen achter onze acties. Ook dit is iets waar autisten moeite mee hebben. Het is echter niet waar dat spiegelneuronen ontbreken bij autisten. Wetenschappers bestudeerden de spiegelneuronen bij mensen met autisme en ontdekten dat de spiegelneuronen bij hen zich slechts trager ontwikkelen, maar dat ze er wel degelijk zijn.

Conclusie

Spiegelneuronen zijn een klein klompje hersencellen die als functie hebben te voelen wat een ander voelt en daar betekenis aan te geven. Dus je bent gebouwd om te voelen dat een ander chagrijnig of blij is. Je bent gebouwd om aan te voelen of een ander je leuk vindt of je een klap wil geven. De meeste mensen zijn hier niet bewust van, maar je bent uitgerust om de hele tijd waar te nemen wat een ander voelt. En dat is reden waarom onze kinderen ons spiegelen. Hoe jonger, hoe helderder de spiegel.

bronnen: pubmed , secondfoundation, ncbi, adhd-nederland
Uitgelicht afb. unlimited